دستگاه ادراری سیستم تخلیه بدن برای دفع مواد زائد و مایعات اضافی است. دستگاه ادراری شامل دو کلیه، مثانه، دو حالب (لوله‌هایی که کلیه را به مثانه متصل می‌کنند) و مجرای ادرار است. گاهی اوقات دستگاه ادراری اجازه وارد شدن گلبول قرمز به ادرار را می‌دهند. دلیل دیدن خون در ادرار که به آن هماچوری هم گفته می‌شود، باید مشخص شود.
هماچوری چیست؟
وجود خون در ادرار یا به اصطلاح هماچوری به عنوان علامت هشداردهنده در نظر گرفته می‌شود. البته در بعضی موارد ممکن است علت آن خطر آنچنانی نداشته باشد. درمان هماچوری به علت واقعی خون در ادرار بستگی دارد. هماچوری به دو صورت قابل تشخیص است.
- هماچوری آشکار (Gross Hematuria): در این حالت بدلیل وجود سلول‌های قرمز در خون، رنگ ادرار به صورتی، قرمز یا قهوه‌ای تغییر می‌کند و فرد می‌تواند خون را در ادرار خود ببیند.
- هماچوری میکروسکوپی (Microscopic Hematuria): در این حالت فرد خونی در ادرار نمی‌بیند و زمانی که پزشک بنا به دلیلی آزمایش ادرار تجویز می‌کند، وجود خون در ادرار مشخص می‌شود.
علت هماچوری
اگر فردی یک بار در ادرار خود خونی مشاهده کند، ممکن است به دلیل خفیفی مانند تروما باشد. اما اگر به طور مکرر خون در ادار مشاهده شد، نشانه یک بیماری جدی‌تر است که بهتر است در هر صورت به بهترین متخصص اورولوژی مراجعه شود. از عوامل احتمالی هماچوری به موارد زیر می‌توان اشاره کرد.
- عفونت دستگاه ادراری: ممکن است که باکتری‌ها از طریق مجرای ادرار وارد بدن شده و در مثانه تکثیر شوند، در این حالت عفونت ایجاد می‌شود. هنگامی که ادرار بوی بد داشته باشد، همراه با درد و سوزش باشد و همچنین میل مداوم به ادرار کردن از نشانه‌های عفونت دستگاه ادراری است.
- عفونت‌های کلیه (پیلونفریت): زمانی که باکتری از طریق جریان خون وارد کلیه شده یا از حالب به کلیه‌ها حرکت کند، عفونت اتفاق می‌افتد. عفونت کلیه باعث درد پهلو و تب می‌شود.
- سنگ مثانه یا کلیه: گاهی اوقات مواد معدنی موجود در ادرار غلیظ روی دیواره کلیه یا مثانه بلورهایی تشکیل می‌دهند. با گذشت زمان این کریستال‌ها می‌توانند به سنگ‌های کوچک و سخت تبدیل شوند. افراد زمانی متوجه خواهند شد که سنگ‌ها باعث انسداد شوند یا در حال دفع باشند.
- بزرگ شدن پروستات: غده پروستات یک غده کوچک در زیر مثانه و در مسیر مجرای ادراری است. زمانی که این غده بزرگ می‌شود، مجرای ادرار را فشرده و تاحدی جریان ادرار را مسدود می‌کند. بنابراین علت خون در ادرار مردان میانسال، پروستات بزرگ شده است. نیاز فوری یا مداوم به ادرار کردن یا اشکال در ادرار کردن از نشانه‌های پروستات بزرگ شده است.
- بیماری کلیوی: گلومرول‌ها ساختارهایی در کلیه‌ها هستند که از رگ‌های خونی بسیار ریز ساخته شده‌اند. این گره‌های رگ به فیلتر شدن خون و از بین بردن مایعات اضافی کمک می‌کنند. در صورت التهاب بیماری گلومرولونفریت بوجود می‌آید و کلیه‌ها به درستی کار نمی‌کنند. همچنین دیابت، عفونت‌های ویروسی یا استرپتوکوکی، بیماری‌های عروق خونی، مشکلات ایمنی مانند نفروپاتی می‌توانند باعث گلومرولونفریت شوند.
- سرطان: از نشانه‌های سرطان پیشرفته کلیه، مثانه و پروستات مشاهده واضح خون در ادرار است. اگرچه در مراحل اولیه، این سرطان‌ها قابل درمان هستند ولی به دلیل اینکه علائم و نشانه‌های خاصی ندارند، ممکن است قابل تشخیص نباشند.
- اختلالات ارثی: کم خونی داسی شکل، نوعی بیماری ژنتیکی است که بدلیل اختلال در هموگلوبین خون بوجود می‌آید. این بیماری باعث مشاهده خون در ادرار یا هماچوری می‌شود. همچنین سندروم آلپورت که یک اختلال ژنتیکی نادر است که بر غشاهای فیلترکننده گلومرول کلیه‌ها تاثیر می‌گذارد.
- وارد شدن آسیب به کلیه: گاهی اوقات تصادف یا ورزش به کلیه‌ها آسیبی وارد می‌کنند که در اثر این آسیب خون قابل مشاهده در ادرار بوجود می‌آید.
- داروها: داروی سیکلوفسفامید که برای درمان چند نوع سرطان بکار می‌رود، باعث خونریزی ادراری می‌شود. همچنین مصرف داروی ضد انعقاد خون مانند آسپرین، وارفارین و هپارین باعث هماچوری یا خون در تدرار هستند.
- تمرین‌های ورزشی شدید: ورزش شدید به ندرت باعث هماچوری است. علت دقیق آن مشخص نیست اما ممکن است به علت ضربه به مثانه، کم آبی بدن، تجزیه گلبول‌های قرمز خون مرتبط باشد. هماچوری بیشتر در دونده‌ها شایع است. بهتر است که تمامی ورزشکاران با مشاهده خون در ادرار به پزشک مراجعه کنند.
تشخیص هماچوری یا خون در ادرار
بعد از اینکه پزشک اطلاعاتی در مورد سابقه پزشکی فرد بدست آورد، به معاینه فیزیکی می‌پردازد. در طول معاینه پزشک به پشت و شکم ضربه می‌زند و درد و حساسیت در ناحیه مثانه و کلیه را بررسی می‌کند. پزشک ممکن است معاینه لگنی را بررسی علت خون در زنان انجام دهد. به اینصورت که زن در حالت پاپ اسمیر قرار می‌گیرد، پزشک انگشت خود را در واژن می‌کند تا مشکلاتی را که ممکن است باعث خون در ادرار شود، بررسی کند.
همچنین معاینه رکتوم دیجیتالی را ممکن است روی مرد انجام دهد که یک معاینه فیزیکی روی رکتوم و پروستات مردان است. در این حالت پزشک از بیمار می‌خواهد که به پهلو دراز بکشد و زانوهای خود را روی سینه نگه دارد یا روی میز خم شود. سپس پزشک انگشت را به سمت راست روده بیمار می‌کشد و قسمتی از پروستات را که در جلوی روده راست قرار دارد، احساس می‌کند.
بعد از انجام معاینه فیزیکی پزشک مراحل زیر را تجویز می‌کند:
- آزمایش ادرار: اگر با اولین آزمایش ادرار، خون میکروسکوپی مشخص شود، پزشک آزمایش را تکرار می‌کند. اگر پروتئین همراه با خون در ادرار مشاهده شود، آزمایش‌های دیگری مانند کشت ادرار (برای بررسی عفونت ادراری) و سیتولوژی ادرار (برای بررسی سلول‌های ظاهرشده غیر طبیعی) انجام می‌شود.
اگر خون در آزمایش نشان داده شود ولی همراه با پروتئین نباشد، مرحله بعدی شامل موارد زیر خواهد بود:
- سیستوسکوپی: سیستوسکوپی از جمله روش‌های مورد استفاده توسط متخصص اورولوژی و مجاری ادراری است که داخل مثانه و مجرای ادرار را بررسی می‌کند. در این روش لوله‌ای باریک همراه با لنز به نام سیستوسکوپ از طریق مجاری ادراری در راستای مثانه قرار می‌گیرد.
- آزمایشات تصویربرداری: تصویربرداری‌های لازم مانند سی تی اسکن، عکس رنگی از کلیه‌ها، سونوگرافی، ام آر آی است.
درمان هماچوری
برای درمان هماچوری پزشک علت دقیق آن را باید تشخیص دهد و سپس روی آن تمرکز کند. ممکن است برای عفونت‌های ادراری آنتی‌بیوتیک تجویز کند، برای کوچک کردن پروستات تلاش کند یا راه‌حلی برای شکستن سنگ مثانه و کلیه ارائه دهد. در صورتی هم که در ارزیابی اولیه علتی پیدا نشود، ممکن است هر 3 تا 6 ماه یک بار آزمایش ادرار را برای بیمار تکرار کند بخصوص اگر عوامل خطر سرطان مثانه را داشته باشد.
